Kylie in Karlovac

Grote artiesten slaan Zagreb vaak over tijdens Europese tournees. Soms gaan ze wel naar buurlanden, zoals afgelopen zomer de Rolling Stones naar Servië (Belgrado) en Montenegro (Budva), en dat geeft hier scheve gezichten. Ook Paris Hilton liet deze week weten het zonnige Kroatische eiland Hvar te laten schieten ten gunste van Belgrado. De rapper 50 Cent trap pas wel op in Zagreb, maar heeft daar slechte herinneringen aan. Hij werd betrapt toen hij in zijn kleedkamer een lijntje coke snoof, maar ontkent de aantijging en zegt nooit meer in Kroatië te willen optreden.
Gelukkig werden we deze week getroost met het nieuws dat Kylie Minogue misschien deze kant opkomt. Ergens in mei 2008 zou Kylie ("de grootste popster na Madonna", volgens een Kroatische krant) moeten optreden in het voetbalstadion van Karlovac of all places, een afgelegen stadje ter grootte van Zeist. Wie weet.

Een land vol veteranen

In oudere Servo-Kroatische woordenboeken kom je het woord "branitelj" niet tegen, terwijl Kroatië er een half miljoen van heeft. Branitelj betekent letterlijk "verdediger" maar hier te lande worden er alle veteranen uit de Vaderlandse oorlog mee bedoeld. Achter dat woord schuilt een politiek statement: wij werden aangevallen (door de Serviërs) en hebben ons slechts verdedigd. Over de vraag wie die "wij" zijn, wordt de laatste tijd heftig gediscussieerd. De lijst met veteranen is namelijk geheim, maar het gerucht gaat dat er ruim 480.000 man op staan, die op de een of andere manier financieel gesteund worden. Dat is voor een land van nog geen 4,5 miljoen mensen een gigantisch groot aantal. Sommige echte branitelji geloven daarom dat het wemelt van de nepveteranen. Een aangeslagen boer en veteraan in Slavonië klaagde op televisie over de paar rotcenten die hij ontvangt. "Een half miljoen veteranen", briesde hij, "waar waren al die lui toen er gevochten werd? Het Rode Leger, dat had er een half miljoen!" Hij wil, net als vele strijdmakkers, dat de lijst openbaar wordt zodat het kaf van het koren kan worden gescheiden.
Een van de echte veteranen is Branimir Glavas, een hoge officier in het Kroatische leger tijdens de burgeroorlog die nadien uitgegroeide tot een bekend politicus. Vreemd genoeg krijgt hij in de Westerse media nauwelijks aandacht. Bij de verkiezingen van vorige week won zijn partij drie zetels, wat veel is voor iemand die als verdachte van oorlogsmisdaden al meer dan een jaar in de gevangenis zit. Hij zou onder andere Servische burgers hebben gedwongen batterijzuur te drinken en met afgeplakte monden in een rivier hebben gegooid. Glavaš beweert dat de huidige parlementsvoorzitter Šeks overal van wist en overal bij was, dus deze zaak kan nog een lang staartje krijgen.

Mooie Brena in Belgrado

Mocht Joegoslavië nog op een bepaalde manier bestaan, dan is het waarschijnlijk muzikaal. Hoe het met de populariteit van Kroatische bands in Servië staat weet ik niet, maar omgekeerd zit het goed. De Partibrejkers en Darkwood Dub, beide bands uit Belgrado, treden regelmatig op in Zagreb en onlangs was zelfs Električni orgazam te gast. Ik ben benieuwd of die ook "Igra rokenrol cela Jugoslavija" (Heel Joegoslavië speelt rock 'n roll) lieten horen, een van hun grootste hits. Op YouTube is gelukkig een Kroatische versie te vinden: Igra rock 'n' roll cijela Jugoslavija.

Een ander ex-Joegoslavisch fenomeen, Lepa Brena ofwel Mooie Brena, doet misschien mee aan het volgende Eurovisie Songfestival in Belgrado. De Bosnische televisie zou haar hebben gevraagd Bosnië te vertegenwoordigen. Lepa Brena moet er nog over nadenken maar ze vindt het "in elk geval een grote eer dat ik gekozen ben".

Lekker stukje Eadamac

Het suffix "ac" is een van de vele achtervoegsels die in het Kroatisch bestaan om iemands nationaliteit aan te geven. Nizozemac (Nederlander), Nijemac (Duitser), Koreanac (Koreaan). Een Edammer is daarom een "Edamac". Toen ik een foto's maakte van deze "langdurig in prijs verlaagd"-reclameborden vroeg een beveiliger wat ik aan het doen was. Ik zei dat ik voor het thuisfront grappig foto's van Kroatië maakte.
"Dan moet je eerst toestemming vragen aan de manager!" Ik droop af en zag hem druk met iemand telefoneren, wijzend naar de kaas. Die kaas, of het nou Gauda of E(a)damac is, komt trouwens altijd uit Duitsland of Kroatië.

Wat je niet moet weten

Nadat de Engelsen in Wembley op hun snufferd gingen, leek het de Daily Mirror een goed idee uit te zoeken wat voor land Kroatië eigenlijk is. Het artikeltje is zo mogelijk nog slechter dan het spel van het Engelse elftal. Wat de Kroaten ("die sinds 2004 lid zijn van de EU en dus geen visum nodig hebben voor het Verenigd Koninkrijk") waarschijnlijk het meeste zal steken is de Daily Mirror het aantal toeristen met bijna 10 miljoen te laag inschatte.

Slavische broeders

De Russen beschouwen volgens Remco Reiding de overwinning van Kroatië op Engeland als een gunst van een broedervolk. Gelukkig kwamen die woorden na de wedstrijd, want Rusland, was dat niet altijd de grote vriend van Servië? De Kroaten voetbalden voor god (de katholieke en niet orthodoxe) en vaderland, en niet voor een paar Mercedessen. Dat is de stemming hier. Niettemin tonen de Kroatische media vol trots het eilandje latijnse tekst "Hvala vam, Hrvatska!" in een brei van cirilica, waarmee een Russische krant zijn dankbaarheid aan Kroatië tonen.
Ik had me voorbereid op een oersaaie wedstrijd. Want je weet hoe dat gaat met Nederland: het heeft zich geplaatst en dan telt de eer niet meer. Daarom verloor Oranje van Wit-Rusland. Maar ditmaal heb ik me vergist in de Kroatische mentaliteit, waarvoor mijn excuses. Op het centrale plein van Zagreb hing een groot scherm en we zagen daar hoe de Vatreni (de Vurigen) voetbalden alsof hun leven er vanaf hing. Tijdens de wedstrijd werden duizenden liters bier getapt op kosten van de rechts-nationalistische HSP - het is immers verkiezingstijd. Na elk Kroatisch doelpunt vloog het bier door de lucht. Het leek wel een concert van Normaal. Het woordgrapje van Vjesnik: de Vurigen deden de Engelsen bevriezen.

Nek aan nek

Gisteren was voor de Kroatische politieke partijen de laatste dag van de verkiezingscampagne. Vandaag heerst er stilte. De tijd van gratis rockconcerten, gratis bier en andere leuke dingen is voorbij. Morgen gaan de kiezers naar de stembus en het lijkt spannend te worden. Hieronder staat de laatste opiniepeiling, die laat zien dat niet te zeggen valt wie de grootste wordt: HDZ of SPD.
De peiling werd verricht in de tien kiesdistricten waarin Kroatië is opgedeeld. Het zogenaamde elfde district bestaat uit de in de diaspora levende Kroaten, voornamelijk in Bosnië maar ook emigranten in Duitsland, Australië enzovoort, horen daarbij. Voor de diaspora zijn vier zetels gereserveerd, die gewoontegetrouw naar de HDZ gaan. De minimale voorsprong die de SPD lijkt te hebben, kan dus makkelijk omslaan in een achterstand.
Zowel qua vorm als inhoud verschillen verkiezingen in Nederland en Kroatië enorm. Opiniepeilingen zijn hier schaars en lijken een kleine rol te spelen. De politieke kopstukken praten voortdurend over elkaar, maar nooit met elkaar. Er is niet één debat geweest tussen SPD-leider Milanovic en HDZ-leider en premier Sanader. Ook de regels waaraan de media zich moeten houden, dragen niet bij aan een normale campagne. Televisiestations zijn namelijk verplicht elke deelnemende politieke partij evenveel zendtijd te geven. Omdat er ruim honderd partijen meedoen, trok de afgelopen maand een bonte stoet van partijleiders over het televisiescherm. Partijen voor gepensioneerden, voor werklozen, voor veteranen, een tiental groene partijen - er kwam geen eind aan. Morgen wel, want er geldt een kiesdrempel van vijf procent.

Seizoenswisseling

Dit jaar begon de lente zonder dat aan de vorige zomer een echt einde was gekomen. De winter was namelijk uitzonderlijk zacht en droog. Dat is nu wel anders. De herfst begon vroeg en deze week is het skiseizoen geopend.
De straten van Zagreb geuren naar geroosterde maïskolven, kolenkachels en gepofte kastanjes. Ik zou bijna zeggen: "Heerlijk, die winter".

Strijd om de kiezer

Kroatië staat in het teken van verkiezingen. Op 25 november gaan de Kroaten naar de stembus en krijgt premier Ivo Sanader te horen of hij verder mag. Letterlijk, want zijn HDZ voert campagne met de slogan "Idemo dalje" (Wij gaan verder). SPD-leider en Sanaders grootste rivaal Milanovic zei hardop dat die slogan eerder werd gebruikt door Slobodan Milosevic, wat Sanader niet echt kon waarderen.
Deze week slaat hij electoraal terug door, heel toevallig, een voor gepensioneerden zeer aantrekkelijke regeling voor schuldaflossing te introduceren. En Kroatië is rijk aan arme gepensioneerden. Bijna een half miljoen mensen zullen deze week merken dat een deel van hun schuld is kwijtgescholden. Ondertussen is er van een normale politieke discussie geen sprake. Kandidaten spreken alleen over elkaar; debatten met elkaar zijn (nog) niet georganiseerd.

Vergeet Vukovar niet

Vandaag stond Kroatië stil bij het feit dat na langdurige bombardementen op 18 november 1991 de stad Vukovar in handen viel van het Servische leger, hoewel dat officieel nog het Joegoslavische Volksleger heette.
Bij de plechtigheden ter nagedachtenis aan de vele slachtoffers, genaamd "Zapamtite Vukovar", zetten mensen gisteravond brandende kaarsen langs de Ulica grada Vukavara (Vukovarska) in Zagreb. Het was een indrukwekkend gezicht, duizenden kaarsen langs een eindeloze weg die dwars door de stad loopt. De oude naam van Vukovarska was Ulica proletarskih brigada, genoemd naar de Joegoslavische proletarische brigades uit de Tweede Wereldoorlog. Na 1991 hadden de Kroaten genoeg van zulke brigades, zeker als ze zo proletarisch en primitief huishielden als in Vukovar.

Heleen van Royen in Belgrado

Toen ik deze week in een aflevering van Pauw&Witteman de schrijfster Heleen van Royen hoorde zeggen dat ze een bepaalde gebeurtenis in Nederland had gemist omdat ze in Belgrado was om haar boek te promoten, dacht ik dat ik haar verkeerd had verstaan. Maar nee, het is waar. Van Royen presenteerde op de Belgradose International Book Fair haar Bekstvo, in het Nederlands De ontsnapping.
Op haar website schreef ze dat Belgrado een aangename verrassing was: "Ik had niet gedacht dat er zoveel animo zou zijn voor mijn werk, ik dacht: die Serven hebben wel wat anders aan hun hoofd. Ik ben letterlijk besprongen door fotografen, tv-ploegen en journalisten en vrouwen die mijn boek hadden gekocht en een handtekening wilden." Het feit dat Bekstvo warm werd aanbevolen door de Servische Playboy zal daar vermoedelijk mee te maken hebben.
Vorige week vond de dertigste Zagrebse boekenbeurs plaats. Ook "internationaal", want met medewerking van Montenegro, Servië en Polen, maar helaas zonder Heleen.

Dromen zijn bedrog

De Hrvatska stranka prava (HSP - Kroatische Rechtenpartij) heeft nooit een geheim gemaakt van haar weerzin tegen het Joegoslavië-tribunaal dat Kroatische oorlogshelden als criminelen ziet. In een verkiezingsspotje monteerde de HSP handig wat fragmenten aan elkaar, waardoor premier Sanader en de parlementsvoorzitter Šeks (beide HDZ) als leugenaars en bedriegers worden ontmaskerd.
We horen eerst Sanader zeggen dat "geen enkel volk zijn helden zou uitleveren" en daarna Šeks die de woorden "lokaliseren, identificeren, arresteren en overdragen" noemt terwijl we de arrestatie van generaal Ante Gotovina zien. De boodschap: "Prodano! Bedrogen! Bescherm je droom, stem HSP."
De Kroatische Ethische Commissie de spot zelf ook bedriegelijk en zij verbood hem. De HSP vindt dat uiteraard schandalig en heeft aangekondigd met een veel hardere spot te komen.

Voetbal en verkiezingen

In Kroatië vinden op 25 november parlementsverkiezingen plaats en alleen al aan de campagnes van de politieke partijen zou je een aparte weblog kunnen wijden. Gisteren was het slikken voor alle fans van Dinamo Zagreb die toevallig niet veel ophebben met de regerende rechts-conservatieve HDZ van premier Sanader. In veel kranten stond paginagroot deze advertentie waarin Dinamo premier Sanadar en diens HDZ bedankt voor al hetgeen hij de afgelopen jaren voor de Kroatische sport in het algemeen en Dinamo in het bijzonder heeft gedaan.
"Wij roepen alle echte Kroatische sportliefhebbers en Dinamo-fans op om bij de aanstaande verkiezingen dr. Ivo Sanader te steunen en te stemmen voor de HDZ." De oproep is ondertekend door het bestuur van Dinamo en alle spelers, waarvan velen nota bene niet eens mogen stemmen omdat ze buitenlander zijn, zoals de Kameroener Chago, de Ivoriaan Guela, de Brazilianen Sammir, Carlos en Etto, en de Duitser Koch. Milan Bandic, die behalve burgemeester van Zagreb en vooraanstaand lid van de sociaal-democratische SDP ook erevoorzitter van Dinamo is, was niet gecharmeerd van deze actie. Er gaat jaarlijks een fikse som geld van de belastingbetaler naar Dinamo om de club op te been te houden en daar past zo'n gepolitiseerde houding van Dinamo volgens hem niet bij.
Behalve voetballers bemoeien ook priesters en bisschoppen zich met de verkiezingsstrijd, ten faveure van de HDZ. Per slot van rekening is premier Ivo Sanader de kerk veel dank verschuldigd. Zijn ouders waren te arm om hem naar school te sturen en daarom regelde zijn moeder gratis onderwijs in de katholieke school voor de kleine Ivo, wiens broer later priester werd. De kerk en Ivo's HDZ zijn derhalve twee handen op een buik en niet iedereen is daarvan gediend. De legerpredikant Jezerinac maakte zo bont dat president Mesic, lid van de liberale HNS, hem eraan herinnerde dat het leger geen politieke rol mag spelen. Als Jezerinac dat niet begrijpt zal Mesic hem de toegang tot legerbases ontzeggen. En dat kan hij, want Mesic is, net als George Bush, opperbevelhebber van de strijdkrachten.

Voorwaarts, blauwhemden!

Toen Dinamo Zagreb een tijdje geleden Ajax in eigen huis vernederde (zo zou een sportjournalist dat zeggen) werd dat in Zagreb gevierd alsof de Europacup al gewonnen was. Ook deze week, met vanavond de wedstrijd tegen FC Basel in stadion Maksimir, is de stemming opperbest. Het wemelt van de politieagenten in de stad die, vermoed ik, vooral de Bad Blue Boys in toom moeten houden mocht Dinamo verliezen, want ik heb geen Zwitser gezien.
Op een van de blauwe Zagrebse trams was een geluidsinstallatie gezet die het optimisme van het dak zong: "We gaan naar Europa, we zijn in Europa!" De gratis krant Metro, die gezien de beroerde kwaliteit van veel andere kranten een respectabele nieuwsbron is, heeft vandaag een uitneembare bijlage van 16 pagina's die allemaal gewijd zijn aan de wedstrijd van vanavond. De voorpagina schreeuwt in vette letters de blauwhemden voortwaarts en binnenin krijg je, naast veel "voetbalweetjes", uitgelegd hoe je het voordeligst kunt reizen langs alle stadions die Dinamo nog moet aandoen: Bergen ("Een biertje in Bergen kost wel 8 euro!"), Rennes, Basel en Hamburg.

Het verleden is roze

Telkens als ik in de Nationale en Wetenschappelijk Bibliotheek (NSK) kom en het toilet bezoek, moet ik denken aan Slavenka Drakulić, de bekende Kroatische schrijfster. Zij schreef in How we survived communism and even laughed over het Joegoslavische toiletpapier dat slechts is in één kleur verkrijgbaar was: roze. In het internetmagazine Eurozine vergeleek ze de hedendaagse situatie op sanitair vlak met die van vroeger: "Nowadays, what I'm especially glad to have is my stack of fine toilet paper. Rolls and rolls of it, I still hamster them as if they are going to disappear from the supermarket shelf at any moment, as they use to do. Old habits die hard! It's soft, very soft, and comes in various pastel colours such as light blue, pink, and orange." Bij de NSK sterven oude gewoontes nog langzamer, want zij lijkt een voorkeur te hebben voor het traditionele maar nog altijd verkrijgbare roze toiletpapier of beschikt nog over een gigantische voorraad uit het verleden.

Kiekjes van de Balkan

Het is koud en nat op de Balkan. De temperaturen liggen ver onder het gemiddelde. Op de toppen van het Medvednica-gebergte, aan de voet waarvan Zagreb is gebouwd, ligt al sneeuw. Op het journaal zagen we een Nederlandse auto die vast was komen zitten in het witte goedje. Automobilisten hadden tien uur nodig voor het traject Rijeka-Zagreb, wat normaal in twee uur te doen is. De beruchte bura blies vrachtwagens en caravans van de weg.

Ideaal filmweer dus. In Zagreb wordt deze week het jaarlijkse filmfestival gehouden, waar onder meer de met (Kroatische) prijzen overladen The living and the dead (Živi i mrtvi) is te zien.
Wie de zonzijde van de Balkan wil zien kan moet op 26 en 27 oktober naar Kriterion in Amsterdam. Onder de noemer Balkan Snapshot Film Festival worden korte films uit de gehele Westelijke Balkan vertoond. Verder wordt er gediscusieerd over de vraag hoe het imago van de Balkan verbeterd kan worden (Branding the Balkans, zaterdag 16.00 uur). Met dat imago is inderdaad nogal wat mis. Veel boeken over de Balkan hebben titels met woorden als genocide, holocaust, destruction, war, collapse, crisis, nationalism. Kortom, zo'n beetje alles wat in het Westen al veel eerder gebeurd is - alleen waren er toen nog geen camera's.

Sarkozy en Tinka uit Sarajevo

Is het huwelijk van de Franse president Sarkozy misschien mislukt door toedoen van een zangeres uit Sarajevo? Het lijkt een onwaarschijnlijk verhaal, maar die zijn op de Balkan het populairst. De 34-jarige Tinka Milinović was een maand geleden namelijk in de Libië om een documentaire op te nemen over de hoofdstad Tripoli als bestemming voor rijke toeristen. Het toeval wil dat Sarkozy daar ook was, voor een wapendeal en voor een groepje opgesloten Bulgaarse verpleegsters. Tinka Milinović is bij Nederlandse fans van het Eurovisiesongfestival misschien bekend als lid van het Zwitserse Six4one, een popgroepje dat in 2006 zeventiende werd in Athene.
Volgens een Bosnisch tijdschrift verbleven Tinka en Nicolas in hetzelfde hotel. Ze omhelsden elkaar, praatten urenlang en Tinka zou zelfs een enorme bos rozen van Sarkozy hebben gekregen. Cecilia Sarkozy zag groen van jaloezie en wist wat haar te doen stond: ze maakte van Nicolas Sarkozy de eerste vrijgezel in het Élysée.

Raad de plaat (5)

Een rubriek "Raad de plaat" voor een weblog over een door Nederlanders bijna volkomen genegeerd deel van Europa kan natuurlijk nooit een succes worden. Want wie komt er wel eens in of ten oosten van de Dinarische Alpen, de hele Balkan dus met uitzondering van de 500 meter brede westkant van de Dinarische Alpen, beter bekend als de Kroatische kust.
Als niemand raadt waar in Zagreb deze pagoda staat, dan komt de volgende foto van de kust. Bekijk Raad de plaat (1) voor de spelregels.

Wel roker, geen alcoholist

Op Zagrebse lantarenpalen kom je soms vreemde berichten tegen. Het is normaal om overal overlijdensadvertenties op te hangen, zodat de buurt kan zien wie er is heengegaan. Vaak zit er een fotootje bij, zodat je weet dat mensen die je alleen van gezicht kent zijn overleden na een zwaar ziekbed en niet aan de gevolgen van een plotselinge hartstilstand.
Dit weekend zag ik een hartverscheurend briefje van een man die op zoek is naar een vrouw. Hij zoekt een vrouw die op hem lijkt, maar we komen niet meer over hem te weten dan dat hij eenzame roker is, maar geen alcoholist. "Nisam alkoholičar, pušač sam." Ik hoop van harte dat hij geluk vindt.

Stem nee, stem HSP

Het Joegoslavië-tribunaal veroordeelde onlangs drie Serviërs die een hoofdrol speelden in de massamoord in het Kroatische Vukovar. Kroaten, van links tot rechts, zijn het erover eens dat de lichte straffen een aanfluiting voor het tribunaal vormen. De held van (rechts) Kroatië, generaal Ante Gotovina, zit al jaren in een Haagse cel en drie Servische massamoordenaars komen er met een oorvijg vanaf - dat is ongeveer de stemming. Premier Ivo Sanader gaat binnenkort naar de Verenigde Naties in New York om Kroatiës woede over de vonnissen te verwoorden, nadat hij en president Stipe Mesic eerst flink ruzie maakten over wie in New York het woord mocht voeren. Sanader is ongetwijfeld oprecht verontwaardigd over de lage straffen, maar ik vermoed dat het hem niet slecht uitkomt. Zijn regerende HDZ staat achter in de peilingen en een bezielende toespraak van "onze" premier in New York zal hem electoraal geen kwaad doen.
In Kroatië gaat het Joegoslavië-tribunaal door het leven onder de naam "Haški tribunal" of simpelweg "Haag" of "Hag". Een partij die nooit iets in Hag heeft gezien is de Hrvatska stranka prava (HSP - Kroatische Rechtenpartij). Vanmiddag stond hun stand bij de roltrap van een winkelcentrum, waar je een handtekening kon zetten tegen Den Haag. "Bescherm je droom" is de slogan en die droom was en is een autonoom en onafhankelijk Kroatië dat zich door niemand de les laat lezen. De huidige HSP is een club rechts-nationalistische oproerkraaiers, met een voorzitter die zijn doctorandustitel bij elkaar loog. Niettemin is de geschiedenis van de partij op z'n zachtst gezegd interessant. Het is de oudste partij van Kroatië (1861) met illustere leiders naar wie talloze pleinen en parken zijn genoemd. Hun voornaamste probleem was, en dat is de kortst mogelijke samenvatting van de Kroatische geschiedenis, dat ze maar niet konden kiezen wie ze het meeste haatten: Wenen, Boedapest, of Belgrado. In 1991 kwam de droom van een onafhankelijk Kroatië uit en sindsdien is het tobben met de HSP. Op 25 november worden verkiezingen gehouden en zullen we zien hoeveel Kroaten Den Haag als nieuwe vijand zien.

Siamese vierling

Wie wij zijn, of denken dat wij zijn, wordt voor een groot deel bepaald door hoe wij anderen zien en hoe anderen ons zien. Maar wat als je vreselijk veel op anderen lijkt? Montenegrijnen hebben de reputatie aartslui te zijn, net als Bosniërs. Zij zijn stijfkoppig en vechtlustig, meer nog dan de Serviërs, want Montenegro is het enige land op de Balkan dat de Turken nooit helemaal onder controle hebben gekregen. De officiële taal was het Servisch, tot gisteren, maar ze gebruiken de ijekavische variant die in Kroatië de norm is. Daarom krijgt een Nederlander die Kroatisch gebruikt in Herceg Novi, een Montenegrijns stadje ten zuiden van Dubrovnik, het verrassende compliment dat hij heel aardig Servisch spreekt. En Montenegrijnse internetadressen eindigen nog altijd op ".yu".
Vandaag heeft Montenegro een kleine stap gezet op weg naar de versterking van de Montenegrijnse identiteit. De diverse politieke partijen die betrokken zijn bij het opstellen van een nieuwe grondwet zijn overeengekomen dat Montenegrijns de officiële taal wordt, maar dat ook Servisch, Bosnisch, Kroatisch en Albanees gebruikt mogen worden. Ik heb alvast medelijden met de Montenegrijnse ambtenaar die moet uitmaken in welke taal iets is geschreven. Hij kan misschien bijkomen in het busstation van Herceg Novi, waar de tijd lekker langzaam gaat.

"Sarajevo is ook van ons"

Voordat de burgeroorlog uitbrak, woonden in het Bosnische Mostar moslims, Kroaten en Serviërs. De laatsten zijn inmiddels zo goed als verdwenen en tussen de moslims en Kroaten botert het niet echt. De stad wordt in tweeën gesneden door de rivier Neretva. De Kroaten wonen vooral op de westelijke oever en de moslims op de oostelijke, maar er zijn natuurlijk uitzonderingen. Dit voorjaar huurde ik voor een paar dagen een kamer bij een gezin op de (Kroatische) westoever en vroeg met welke munt ik moest betalen: Kroatische kuna of Bosnische mark. "Met Bosnische mark natuurlijk, dit is Bosnië", zei de vrouw terwijl we op haar balkon een glas sap en cake nuttigden. Maar voor veel van haar buren is dat niet zo vanzelfsprekend.
Mocht zij Kroatisch zijn, dan is ze van het soort waar Mostar grote behoefte aan heeft. Veel Bosnische Kroaten balen er namelijk van dat ze in dezelfde republiek wonen als de meeste moslims (de Bosnische Serviërs hebben hun eigen republiek, Republika Srpska) en steken weinig energie in het verbeteren van de onderlinge verhoudingen. In 2000 bouwden ze bijvoorbeeld een enorm katholiek kruis op dezelfde heuvel vanwaar de moslims in de oorlog werden beschoten, eerst door Servische en later door Kroatische troepen.
Het concert dat de Kroatische zanger Thompson (echte naam: Marko Perković) vorige week in Mostar gaf, zorgde opnieuw voor verhitte gemoederen. Thompson, de naam is ontleend aan een Amerikaans machinepistool, is een controversiële maar erg populaire figuur in Kroatië. Zijn songs staan bol van het Kroatische nationalisme en zijn fans dragen vaak kleding met fascistische opschriften. Om die reden zijn Thomspsons concerten verboden in Nederland en Sarajevo. Zelfs spreekt hij liever over de "universele menselijke waarden" in zijn teksten: liefde voor God, het vaderland, vrienden en gezin.
Ondanks protest van de Mostarse moefti en joodse organisaties vond het concert gewoon plaats. De Bosnische kranten schreven er op hun eigen wijze over: "Openlijke manifestatie van Kroatisch fascisme" (Dnevni avaz) of "Bespottelijke beschuldigingen van de moefti" (Dnevni list). Thompson zelf legde tijdens het concert alvast de basis voor een nieuwe controverse: "Wij gaan met z'n allen naar Sarajevo" riep hij tegen het publiek. "Dat is ook onze stad, ook een Kroatische stad."

Dinamo Zagreb vs. Ajax Amsterdam

Twee uur lang zat ik gisteravond te blauwbekken op de zuidtribune van het Maksimir-stadion. Om mij heen zaten Dinamofans van het gemoedelijke soort, kauwend op pompoenpitten of kluivend aan een geroosterde maïskolf. In de uiterste linkerhoek van de tribune stond een handjevol zwijgende Ajax-supporters. Na ons ruim een uur stierlijk te hebben verveeld, scoorde Rommedahl een doelpunt. Tenminste, dat bleek toen ik thuis naar de televisie keek, want in het stadion ging het moment volledig aan me vooorbij.

Het interessantst aan de wedstrijd waren de Bad Blue Boys die de noordtribune bezetten. Twee uur lang schreeuwden ze hun kelen schor en ik prees me gelukkig dat ik er niet tussenin zat.
In Amsterdam zal Dinamo het zonder hen moeten doen. Ik houd mijn hart vast.

Joegoslavië in een notendop

Als aanvulling op een eerder bericht over de Yugo GV staat hieronder de videoclip van het nummer "Jugo 45" van de Bosnische rockband Zabranjeno pušenje. Behalve een ode aan een auto is "Jugo 45" ook een korte geschiedenis van Joegoslavië. Serviërs, Kroaten en moslims (Mirso, Franjo en Momo) gebruikten de Jugo om in Triëst spijkerbroeken te kopen, appels op de markt te verpatsen, hun hoogzwangere vrouw naar het ziekenhuis te brengen en naar de zee te gaan. Het was een goede tijd, en alles was op krediet.
In 2007 rijden Kroaten het liefst in Westerse auto's, maar ze gaan nog altijd naar Triëst of Graz voor goedkope kleding (met de "šoping bus"). Serviërs rijden nog naar de zee, maar dan de Montenegrijnse omdat ze bang zijn dat hun auto in Kroatië wordt gemold. Alleen de moslims in Bosnië gaan nergens heen. Die zijn veroordeeld tot een bestaan in de moslim-Kroatische federatie die de meeste (Bosnische) Kroaten liever gisteren dan vandaag opgedoekt zien. Elke toerist die met de auto richting Dubrovnik rijdt, kan dat met eigen ogen zien. Volg bij de Kroatische kustplaats Ploče de borden Mostar/Sarajevo en in een oogwenk zit je middenin history in the making.

For whom the bell tolls

Voetbal interesseert me maar matig en een stadionbezoeker ben ik al helemaal niet, maar nu Ajax naar Zagreb komt om tegen de plaatselijke Dinamo te spelen, dacht ik: daar ga ik heen. De kaarten voor de wedstrijd zouden volgens diverse berichten in een mum van tijd zijn uitverkocht, maar vanmiddag kon ik nog gewoon kiezen waar ik wilde zitten.
Voor 8 euro bemachtigde ik een plaatsje op de zuidelijke tribune, die volgens de verkoper de rustigste is. De harde kern van de Dinamo-aanhangers, de beruchte Bad Blue Boys, zou zich ophouden op de noordtribune waar de sfeer op z'n zacht gezegd indrukwekkend is.

Bureau Belgrado-correspondent Werner Bossmann schreef pas over het mooiste voetbalstadion in Europa, dat in Kroatië staat, en het is niet het Maksimir-stadion van Dinamo.

Maksimir kun je met veel goede wil een interessante mix van oud en nieuw noemen, want het verkeert halverwege een veel te ambitieus renovatieproces dat al jaren stil ligt.

Dat geldt in zekere zin ook voor Ajax. De coach van Dinamo moest erkennen dat de namen van de meeste Ajaxieden hem niets zeiden. Desondanks meldde het sportjournaal: "Stigao je veliki Ajax", het grote Ajax is gearriveerd.

Tsja. Vergeleken met de gebruikelijke tegenstanders Inter Zaprešić of Varteks Varaždin is Ajax inderdaad een grote club.

Mona Lisa, alias Yugo GV

Na een maand te hebben vertoefd in Noordwest-Europa ben ik weer terug in Zuidoost-Europa. Zo noemen Kroaten dit deel van Europa graag, want dat klink beter dan Oost-Europa of Balkan. De frase "dit deel van Europa" is trouwens ook populair. De hoogste kathedraal, het rijkste volk, de duurste film, het grootste winkelcentrum ...in dit deel van Europa. In dit deel van Europa bestaan nauwlijks of geen tandoorirestaurants, wokpaleizen, ramsjwinkels, Chinese supermarkten, lachende verkoopsters. Er is ook van alles wel, maar ik zit nog teveel in de culture shock om het daar over te hebben. Daarom trap ik het nieuwe seizoen van Balkan in beeld af met melancholisch nieuws. Time Magazine heeft de Yugo GV opgenomen in de lijst van 50 slechtste auto's ooit, maar noemt hem de Mona Lisa onder de brakken. Zo heeft hij achterruitverwarming om te voorkomen dat je koude handen krijgt bij het aanduwen. Yugo, or you don't go.
De Yugo GV (deze naam werd alleen voor de Amerikaanse markt gebruikt) gaat in ex-Joegoslavië door het leven als de Jugo 45 (četrdeset i pet). De auto werd door de rockband Zabranjeno pušenje bezongen:

Kazu da su cuda svijeta
piramide Africke
kazu da su cuda svijeta
velike rijeke Indije

Al' nijedno cudo nije
bilo ravno onome
kad je stari uparkir'o
u bascu Jugu 45

Skupio se sav komsiluk
i pola rodbine
ono pola nije moglo
nije moglo od muke

Stara napravila mezu
ispekla 'urmasice
stari otis'o u granap
po jos logistike

Bilo je to dobro vrijeme
sve na kredit, sve za raju, jarane
u auto naspi corbe
pa u Trst po farmerke

Bilo je to dobro vrijeme
te na izlet, te malo na more
u kuci puno smijeha
u basci Jugo 45

Vozio komsija Franjo
da proda jabuke
vozio komsija Momo
da mu zenu porode

Vozio ga dajdza Mirso
kad je is'o u kurvaluke
vozio ga malo i ja
kad bi mazn'o kljuceve

Virio sam jedno vece
iz basce cuo glasove
Momo, Franjo, dajdza Mirso
nesto tiho govore, onda pruzise si ruke

Na komsiju se ne moze
onda popise po jednu i razgulise
izgledao je bas mali to vece
nas Jugo 45

Pobjegli smo jednog jutra
s dvije kese najlonske
prvo malo Lenjinovom
pa preko Ljubljanske

Danas nam je mnogo bolje
novi grad i novi stan
stari nam je postao fora
kantonalni ministar

Ali meni je u glavi
uvijek ista slika, isti fles
stara kuca, mala basca
i u njoj Jugo 45

Ali meni je u glavi
uvijek ista slika, isti fles
stara kuca, mala basca
i Jugo 45

Franjo, Momo en Mirso reden in dezelfde Jugo, maar Joegoslavië bleek te klein voor ze. Zabranjeno pušenje ging uiteen in de oorlog en Zastava werd in 1999 aan diggelen gebombardeerd door de Navo.
In het voorjaar zat ik in de trein van Sarajevo naar Zagreb. In Banja Luka stapte een man van een jaar of zestig in, op weg naar Bosanski novi. Ik vroeg hem naar de naam van de rivier waarlangs we reden en hij zei: "Sana". Zijn kinderen en hijzelf woonden in Zweden, maar oorspronkelijk kwam hij uit Prijedor. Hij was ergens in de jaren negentig vertrokken en nu voor bezoek weer terug in zijn geboorteland.
"Speel je basketball?", vroeg hij.
"Nee, daar ben ik niet lang genoeg voor."
Hij mijmerde over de oude successen van de Joegoslavische basketballers, terwijl hij naar de Sana keek. "Bila je divna zemlja", zei hij opeens. Het was een prachtig land.

Massagraf

In onder andere NRC Handelsblad stond te lezen: "Onderzoekers hebben in Slovenië een enorm massagraf uit de Tweede Wereldoorlog ontdekt. Dit berichtte de Sloveense krant Delo donderdag. Het graf met overblijfselen van ongeveer 15.000 mensen zou een van de grootste in Europa kunnen zijn. Volgens het dagblad, dat zich baseert op onderzoek van een Sloveense gouvernementele commissie, gaat het om een antitank-loopgraaf van 1 kilometer lang, circa 5 meter breed en ongeveer 2 meter diep, die vol ligt met botten. De aangetroffen voorwerpen bevestigen dat het merendeel van de slachtoffers Kroatisch-fascistische soldaten waren met hun familieleden. Zij werden vastgehouden door het toenmalige Joegoslavisch-communistische leger." En vielen vervolgens in de handen van Tito's partizanenleger.
In Kroatië staat deze gebeurtenis bekend als de tragedie van Bleiburg. Bij Bleiburg, een plaatsje in het zuiden van Oostenrijk, hield het Britse leger een enorme colonne tegen van...ja, van wat? Van Kroatische fascisten met heel veel bloed aan hun handen, zegt de een. Van onschuldige anticommunistische Kroaten, zegt de ander. Zo bezien is de ANP-formule "Kroatisch-fascistische soldaten met hun familieleden" niet slecht gekozen. Hoe dan ook, de jaarlijkse Bleiburg-herdenking wordt vooral bijgewoond door lieden die niet deugen. Nadat in voorgaande jaren de aanwezige Kroatische politici werden uitgescholden en onderbroken door neonazi's, laten de meeste politici de Bleiburg-beker aan zich voorbijgaan. De opperkatholiek van Kroatië, aartbischop Josip Bozanic, kan daar niet mee zitten en speelt al jaren een voorname rol in de Bleiburg-herdenking.

Hoera, een file!

Kroaten zijn, terecht, apetrots op hun Adriatische kust. Elk jaar stijgt het aantal toeristen dat Kroatië bezoekt spectatulair. In juni 2007 kwamer er 1,3 miljoen toeristen binnen, en dat is de eerste echte vakantiemaand. Wie 's winters over de Magistrala rijdt of de nieuwe snelweg Zagreb-Split neemt komt geen hond tegen, maar 's zomers staan er kilometerslange files voor tolpoortjes en grensovergangen. Dit relatief nieuwe verschijnsel wordt in de media breed uitgemeten (zie de voorpagina van Vjesnik). De dagelijkse file van een paar kilometer voor de tunnel Sveti Rok kan dag in dag uit het openingsnieuws van het journaal zijn.
"We gaan nu naar Svetlana, die al de hele dag bij grensovergang Macelj staat. Svetlane, kako je situacija? Hoe staat het ervoor?" Svetlana probeert al de hele dag te overleven bij 35 graden met al dat blik om haar heen en ziet er afgepeigerd uit, maar het doet haar zichtbaar genoegen dat zovelen haar land willen bezoeken.

In andere landen is de hoofdstad een belangrijke toeristische trekpleister, maar niet in Kroatië. Zagreb is 's zomers merkbaar rustiger dan anders. Het aantal toeristen dat Zagreb aandoet groeit weliswaar stevig, maar is in de verste verte niet voldoende om de uittocht van Kroaten naar de kust te compenseren. Want alleen pechvogels brengen de zomer in Zagreb door.

Andere tijden

Nederland haalt zelden het Kroatische nieuws. En zo wel, dan is het meestal vanwege buitenissige zaken als een speciaal voor honden gebrouwen bier, donorshows, of HIV-patiënten die door onveilige seks anderen proberen te besmetten. En het Haški tribunal natuurlijk. Dat was wel eens anders. In oude Nederlandse kranten kom je af en toe interessante reportages tegen over Kroatië en later de diverse Joegoslaviës. In de avondeditie van Het Vaderland stond het volgende te lezen (3 juli 1934):
Met de bekendheid van dr. P. is het inmiddels slecht gesteld, want ik kan niets over of van hem vinden, niet in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en niet in de Nationale en Wetenschappelijke Bibliotheek in Zagreb. Ik hoor het graag als iemand meer weet over deze Pavlakovic.

Fascisten-partizanen: 3-1

Drie weken geleden vierde Kroatië de Dan antifašističke borbe, ofwel de Dag van de antifascistische strijd. Op 22 juni 1941 werd in de buurt van Sisak de eerste partizaneneenheid van Joegoslavië opgericht om de Duitse, Italiaanse en Kroatische fascisten te bestrijden. En in de 16de eeuw werden de Turken daar voor het eerst flink in de pan gehakt. Mede daarom wordt Sisak, een onaanzienlijk stadje ten zuiden van Zagreb, wel de stad van de Kroatische overwinningen genoemd.
Maar in de collectieve herinnering van de Kroaten zijn de partizanen allang geen gevierde vrijheidsstrijders meer. Dat bleek onlangs weer in een televisiestemming over de vraag: "Welke beweging zal herinnerd worden vanwege haar misdaden? De partizanen of de fascisten (Ustase)?". Een recordaantal Kroaten deed mee aan de stemming en de uitslag was eenduidig. Drie op de vier Kroaten vind de partizanen grotere misdadigers dan de Kroatische fascisten.

Wat moet je denken van zo'n uitslag? Het Joegoslavische communisme staat bekend als een stuk milder dan het communisme elders. En het Kroatische fascisme staat bekend als een stuk wreder dan het fascisme elders. Maar misschien heb ik er niks van begrepen. Hoewel de opmerking van een jonge deelnemer aan de antifascisme-dag te denken geeft. Hij vertelde op televisie dat antifascisten nog vaak als anti-Kroatisch worden gezien. Ten onrechte volgens hem. Want antifascisten hielden toch echt ook van hun Kroatische vaderland...

Als laatste van de Balkan-bloggers doe ik de deur dicht, voor een week of drie. Vidimo se.

Dubieuze diaspora

Dat Vlamingen niet voor het Nederlandse parlement mogen stemmen, vinden we normaal. En wie een Vlaming betitelt als de "Nederlandse diaspora" in België wordt waarschijnlijk vreemd aangekeken. Zo niet in Kroatië. Hier is het normaal om de Kroaten die in Bosnië wonen aan te duiden met diaspora. Het gaat dus niet om Kroaten die in de Vaderlandse Oorlog (zo wordt de burgeroorlog hier steevast genoemd) van huis en haard verdreven zijn. Nee, het zijn Kroaten die al honderden jaren in Bosnië wonen en toch mogen stemmen voor het Kroatische parlement. Volgens de wet behoren ze tot de diaspora. Maar hoe lang nog? De nieuwe voorman van de Kroatische sociaal-democraten, Zoran Milanovic, heeft de knuppel in het hoenderhok gegooid door te zeggen dat als het aan hem ligt Bosnische Kroaten hun stemrecht verliezen. Ook al hebben ze, stuk voor stuk, zowel de Kroatische als de Bosnische nationaliteit. Zij wonen al eeuwenlang in Bosnië en hebben genoeg aan de Bosnische verkiezingen, aldus Milanovic. Veel politieke steun krijgt hij niet voor zijn plan - hem wordt verweten dat hij de inspanningen van de Bosnische Kroaten in de oorlog voorbijziet. De Bosnische moslims zullen heel andere gevoelens hebben bij die "opofferingen", maar die mogen toch niet voor het Kroatische parlement stemmen. Overigens staat Milanovic' SDP-partij er in de peilingen voor de verkiezingen in november goed voor, dus er is gerede kans dat hij zijn zin krijgt.
Op de foto staat een detail van een monument voor Franjo Ladan Pancer, volgens het opschrift het eerste slachtoffer van de Vaderlandse Oorlog. Die claim lijkt mij onjuist. Het gedenkteken staat ergens langs de weg van Jajce naar Banja Luka. De precieze locatie weet ik niet meer, het was bij een groot hydraulisch project in de prachtige rivier Vrbas.

Kinderzegen

Kroatië heeft momenteel iets minder dan 4,5 miljoen inwoners en is met Polen het braafste jongetje van de katholieke klas. De kerken zitten vol en elke oprisping van de paus komt in het nieuws. Alleen als het om kinderen krijgen gaat, laat Kroatië het flink afweten. "Kinderen zijn de zegening van Kroatië" staat op een vervallen flat langs Vukovarska, een brede weg die Zagreb van west naar oost doorsnijdt.
In het pand zou de Kroatische Demografische Beweging gevestigd zijn, maar het is er verdacht stil. Net als in de kraamkamers. Als de Kroaten niet meer kinderen gaan krijgen, is in 2051 de bevolking naar verwachting gekrompen tot 3,7 miljoen. Op het internet kon ik zo gauw niet veel vinden over de Kroatische Demografische Beweging, maar twee jaar oud artikel in Hrvatsko Slovo laat zien hoe ongerust de directeur van de beweging, Don Anto Baković, zich maakt. Zelfs de kerk krijgt ervan langs. Baković: "Neem maar alleen Glas koncila, de belangrijkste krant van de katholieken. Ondanks vijftien jaar vrijheid schrijft die er onvoldoende over."

Raad de plaat (4)

Op een steenworp afstand van het centrum van Zagreb, zo niet in het centrum, staat een fabriekshal op instorten. Eigenlijk is het een prachtig gebouw. Zagreb heeft niet veel mooie industriële architectuur en is het jammer dat deze kolos er zo vergeten bijstaat. De man die toezicht houdt (waarop eigenlijk?) was verguld met onze belangstelling en stond ons toe een kijkje te nemen. Het lijkt een beetje op het paleis van Diocletianus in Split: de muren staan overeind, maar van binnen gaat het leven ongestoord zijn eigen gang.
Op deze foto is het niet goed te zien, maar achter de muren bevind zich een interessante mix van bomen, planten, katrollen, kabels en machtige stalen balken. Als ik genoeg geld had begon ik er een hotel. Waar staat dit gebouw en waar diende het in het verleden voor? Bekijk Raad de plaat (1) voor de spelregels.

Geen wolkje aan de lucht

"Enkele opklaringen afgewisseld door buien, met kans op onweer en windstoten. Morgen onstuimig weer met buien en kans op noordwesterstorm." Zo luidt de voorspelling op de website van het KNMI. Oh ja, de temperatuur komt uit op een graad of 15.
Tijd voor een opbeurend verhaal. Het weer op de Balkan is vrijwel altijd goed en de meeste regen valt 's nachts (mijn ervaring). Een pul bier doet 1 a 2 euro (afhankelijk van de locatie) en wie naar Montenegro gaat moet met euro's betalen. Kroatië en Montenegro hebben een prachtige kust, Bosnië en Servië hebben hoge bergen, wilde rivieren en dichte bossen. Wie in Kroatië een woord opvangt, kan er in Servië zijn voordeel mee doen. Je komt in musea waar speciaal voor jou, als enige bezoeker, het licht worden aangedaan. In Banja Luka koop je voor 3 euro een DVD met 6 speelfilms of 10 muziekalbums. Kijk eens een uurtje naar CNN en je hebt grote kans dat je een reclame voor Kroatië, Montenegro en Bosnië voorbij ziet komen.

Eldorado

Vijftien jaar geleden werd in een opslagplaats in Fazana de kapotte Cadillac Eldorado van Tito gevonden. Fazana is een klein dorp niet ver van Pula en de uitvalsbasis voor wie de Brijuni eilanden wil bezoeken. Tito schijnt op Brijuni veel in die Cadillac (bouwjaar 1953) te hebben rondgereden en wie genoeg geld heeft kan hetzelfde genoegen smaken. De auto is namelijk in oude staat hersteld en verscheept naar Brijuni. Voor 5000 kuna per uur mag je even maarschalkje spelen.
De auto op de foto staat overigens in Belgrado, maar was wel van Tito. Hij staat in het Huis van de bloemen, waar ook Tito begraven ligt.

Staatsvijand nummer 1

Onlangs kwam het 600-ste nummer van Nacional uit, een weekblad waarin vaak artikelen verschenen die waren gericht tegen de HDZ-partij van wijlen president Franjo Tudjman. Tien jaar geleden was de politieke situatie in Kroatië heel anders dan nu, wat wel blijkt uit de omslag van Nacional in 1997. De huidige president Stipe Mesic wordt "Staatsvijand nummer 1" genoemd. Niet door het blad zelf, maar door de kliek rondom Franjo Tudjman die woedend was dat Mesic in Den Haag getuigde tegen Kroatische oorlogsmisdadigers en omdat hij Tudjman ervan beschuldigde Bosnië te willen opdelen.

Postzegels

De Kroatische posterijen zijn traag, duur en niet altijd even betrouwbaar. Maar ze maken wel prachtige postzegels, waarvan er vele online zijn te bekijken met uitgebreide informatie erbij (Engels en Kroatisch).
De eerste postzegels, nog in Kroatische dinar in plaats van kuna, waren erg gericht op nation building, maar gaandeweg zijn er ook andere thema's bedacht die met Kroatië te maken hebben. Daarmee vergeleken is zo'n portretje van Beatrix toch wel saai.

A dream come true

Een half jaar geleden berichtten de Kroatische media over een nieuwe Nikola Tesla. De in de Verenigde Staten wonende en werkende Kroaat Marin Soljacic deed op papier een ontdekking waar Tesla al veel over had nagedacht maar die hij door geldgebrek nooit in praktijk kon brengen: draadloze overdracht van elektriciteit. Gisteren werd bekend dat Soljacic en zijn team van onderzoekers de droom van Tesla hebben laten uitkomen. Zij slaagden erin een lamp van 60 watt te laten branden op 2 meter afstand van de bron die elektriciteit uitzendt. Voor alle duidelijkheid: de lamp was op geen enkele fysieke manier verbonden met de bron en de elektriciteitsoverdracht vond zelfs plaats als er voorwerpen tussen de bron en de lamp werden gezet.
Het artikel van Soljacic en kompanen in Science is alleen tegen betaling te lezen, maar de BBC heeft een aardig stuk voor wie meer wil weten.

Dolac

Als ik op de grootste markt van Zagreb loop, Dolac, moet ik vaak denken aan wat Rebecca West schreef in Black Lamb and Grey Falcon: A Journey Through Yugoslavia: "There was a wide market-place, where under red and white umbrella's peasants stood sturdy and square on there feet..."
Sinds ze dit schreef, eind jaren dertig, is er eigenlijk niet zoveel veranderd. Ook de weegschalen niet, die echt door alle marktkooplui worden gebruikt om de prijs te bepalen.

Joegoslaaf

De Joegoslaaf. Wie niet wilde of niet kon kiezen uit een van de vele nationaliteiten die het oude Joegoslavië rijk was, mocht bij volkstellingen opgeven dat hij Joegoslaaf was. Bij de laatste volkstelling die in Kroatië werd gehouden, in 2001, bestempelden slechts 176 mensen zich als Joegoslaaf. Nog altijd meer dan de 84 Nederlanders en 7 Vlamingen die destijds in Kroatië woonden, maar een stuk minder dan de 80.721 Joegoslaven die in 2002 in Servië verbleven. De meeste van hen, niet toevallig waarschijnlijk, wonen in de provincie Vojvodina, die van alle regio's in oud-Joegoslavië de meest nationaliteiten huisvestte, waaronder vooral veel niet-Joegoslavische (Hongaren, Slowaken, enz.). Petar Lađević, directeur van de Servische Human and Ethnic Minority Rights Service heeft er voor gepleit de term Joegoslaaf als etnische minderheid van stal te halen. Het zal mij benieuwen hoeveel mensen die categorie zullen kiezen, want al decennialang neemt het aantal Joegoslaven, statistisch gezien, sterk af.

Monsterlijke meerval

Er deden al jaren verhalen de ronde over een monster in het recreatiegebied Jarun, in het westen van Zagreb, maar niemand slaagde erin het beest te vangen. Totdat twee medewerkers van de reddingsdienst (je kunt namelijk zwemmen in een paar kleine meertjes) dachten dat ze een ernorme plastic zak in het water zagen drijven en erop afgingen. Ze troffen deze meerval aan, twee meter lang en tachtig kilo zwaar.
De krant 24Sata heeft meer foto's van het monster. Wie weet wordt het monster van Loch Ness, dat pas "gefilmd" is, nu ook snel gevangen.

Žuja je zakon

In de Kroatische reclamewereld gebeurt weinig opzienbarends. De budgetten zijn klein en de reclames vaak ongeïnspireerd, maar de nieuwste commercial voor het bier Ožujsko houdt de gemoederen flink bezig, tot op regeringsniveau.
Een overheidscommissie die toeziet op seksegelijke behandeling in de media heeft de bierproducent, Zagrebačka pivovara, opgeroepen het spotje van de buis te halen omdat het beledigend zou zijn voor consumenten. Vrouwen worden afgeschilderd als opgetutte boodschappenmeisjes en mannen als bierdrinkende videogamers "die alleen het belangrijkste merken". Dat belangrijkste is, uiteraard, het bier dat tussen de boodschappen zit. Beetje flauw, maar om daar nou zo'n ophef over te maken. Zorgelijker lijkt me dat 1 op de 3 Kroaten vindt dat de functie van premier alleen door mannen vervuld zou moeten worden.
De slogan "Žuja je zakon" stelde me ooit voor een groot raadsel omdat het woord "žuja" in geen enkel woordenboek voorkomt. Ik dacht dat het misschien met "žut" te maken had ("geel", kleur van bier) maar nee: het bleek niet meer of minder te betekenen dan "Ožujsko rules".

Raad de plaat (3)

De vorige aflevering in deze rubriek leverde redelijk snel een winnaar op en het zou me verbazen als dat voor deze plaat anders zal zijn. Waar staat deze fotograaf en waarom staat-ie juist daar? Bekijk Raad de plaat (1) voor de spelregels.

Tito als souvenier

In Belgrado blijkt de 115-de geboortedag van Tito niet ongemerkt voorbij te zijn gegaan. In Zagreb heb ik er niet veel van gemerkt, behalve een groot artikel in het enge blad Hrvatsko Slovo dat ingaat op de vraag of Tito wel of geen fascist was. Conclusie: hij was een rode fascist. Er is in ieder geval één plaats in Kroatië waar zijn geboortedag wordt gevierd en dat is Brijuni, een eilandengroep voor de kust van Pula. De Brijuni eilanden zijn een nationaal park, waar Tito graag de zomer doorbracht. Nu kun je er als toerist een kijkje nemen, maar in Tito's tijd was een groot deel van het eiland gesloten voor publiek en kwamen er vooral buitenlandse staatshoofden langs, waaronder koningin Juliana.
In het aan Tito gewijde museum kun je honderden foto's van de maarschalk zien, met stichtelijke onderschrijften als: "Drug Tito hield van de dieren" en "Kinderen waren drug Tito's favoriete gasten". Ook is er een safariepark waarin de beesten rondlopen die hij van bevriende staatshoofden kreeg.
Vorige week heeft Aleksandra Broz, uit naam van de familie Broz, toestemming gegeven om Tito's naam (die wettelijk was beschermd) te gebruiken voor commerciële doeleinden, zoals souveniers.

Naakte waarheid

Niet ver van het kustplaatje Senj ligt een eilandje in de Adriatische Zee waarop niets groeit. Vandaar de naam Naakt Eiland, of Goli Otok (op de foto het witste eilandje, tussen de kust rechts en het grote eiland Rab links). Goli Otok wordt wel de Goelag van Joegoslavië genoemd, wat ik anderen nazeg want ik weet er weinig vanaf. Maar in geen enkel land zijn de volksvijanden en anti-revolutionairen er goed vanaf gekomen, dus vermoedelijk ook in Joegoslavië niet.
Over Goli Otok is net een nieuw boek verschenen. De achterflap meldt: "Goli Otok - Hell in the Adriatic is the true story of Josip Zoretic's tragic experience and survival as a political prisoner of the former Yugoslavia's most notorious prison, Goli Otok, and the circumstances that led to his imprisonment. He provides a first hand account of the island prison labor camp from 1962-1969 that institutionalized a system of repression and enslavement against those who opposed the communist regime and the spread of greater Serbian authority. It is a rare detailed description of the evil and horrors that happened on Goli Otok."

Dat nodigt uit tot lezen. Wie niet kan wachten op het boek, kan een virtueel bezoek brengen aan het Naakte Eiland.

World Press Photo

De vereniging van Kroatische journalisten, de Nationale Bibliotheek in Zagreb en de Nederlandse ambassade werkten samen aan de tentoonstelling World Press Photo 2007.
Morgen, vrijdag 25 mei, vindt de opening plaats in de hal van de Nationale Bibliotheek. De winnende foto's zijn te zien tot 11 juli.

Kattebelletje uit Kroatië

Angelina Jolie trekt zoveel aandacht op het filmfestival van Cannes dat de belangstelling voor de jonge filmmaker Antonio Gabelic vrijwel nihil is. Gabelic is verantwoordelijk voor de enige Kroatische inzending voor het filmfestival, een "onafhankelijk geproduceerd" en "experimenteel" filmpje van vier minuten, genaamd Letter from Croatia. Op mij maakte het pathetische en zogenaamd maatschappijkritische filmpje geen indruk, maar oordeel vooral zelf. Klik op het driehoekje linksonder in de afbeelding om het te bekijken.

Woordenloos

Aan een fatsoenlijk woordenboek Kroatisch-Nederlands wordt al tien jaar gewerkt, maar veel schot zit er niet in. Nederlanders en Vlamingen moeten het nog steeds doen met een zakwoordenboekje of uitwijken naar een andere taal, zoals Engels of Duits. De Stichting Glagol, die eindelijk eens een degelijk woordenboek wilde uitbrengen, lijkt op sterven na dood.
Nee, dan andere talen. Zojuist is er een woordenboek Fins-Kroatisch gepubliceerd met maar liefst 39.000 woorden. Pools, Albanees, Zweeds, Slowaaks, Sloveens, Tjechisch - niet bepaald grote talen, maar er zijn wel dikke woordenboeken aan gewijd. Waar ligt het aan?

Raad de plaat (2)

De rubriek "Raad de plaat" mag zich nog niet verheugen in overweldigende belangstelling. Van de zagrebačka zajednica in Nederland (als die al bestaat) kwam geen enkel levensteken en omgekeerd telt Zagreb slechts een handvol Nederlanders - waaronder de broer van Normaals frontman Bennie Jolink, zo stond onlangs in NRC Handelsblad. Dat de oplossing voor de eerste aflevering nog altijd niet is gegeven komt vermoedelijk ook omdat zij niet echt eenvoudig is. Daarom is de tweede aflevering een stuk simpeler.
Waar staat deze Zagrebse Manneken-Pis, die er een stuk frivoler uitziet dan het Brusselse origineel? Kijk voor de spelregels onder Raad de plaat (1), waarop uiteraard nog altijd het goede antwoord gegeven kan worden.

Voor alle fans...Marija Serifovic

Gisteravond zag ik de finale van het Eurovisie Songfestival op RTS Sat. Omdat Servië een grote kans maakte het festival te winnen, leek RTS een beter idee dan HRT, want Kroatië was niet door de halve finale gekomen. De RTS-mevrouw had er duidelijk schik in. Als een buurland zijn puntenverdeling bekendmaakte, had ze het steevast over "nasi susedi, nasi prijatelji" (onze buren, onze vrienden). Toen Kroatië mocht stemmen, sprak ze trouwens over "ons buurland" maar dat zal toeval zijn. Hoe dan ook, van deze zijde van de Drava en Donau kwamen twaalf punten voor Marija Serifovic. Klik op het driehoekje linksonder in de afbeelding om haar winnende liedje "Molitva" te beluisteren.

Ne idemo na Euroviziju!

Bosnië zat al in de finale, en gisteravond plaatsten Wit-Rusland, Macedonië, Slovenië, Hongarije, Georgië, Letland, Servië, Bulgarije, Turkije en Moldavië zich voor de finale van het Eurovisie Songfestival. Kroatië zou in dat rijtje niet hebben misstaan, maar Dado Topić en Dragonfly kwamen niet door de halve finale en dus zal Kroatië voor het eerst niet in de finale staan.
Het Eurovisie Songfestival kon me in Nederland niet bepaald interesseren, maar in Kroatië kun je er niet omheen. Met de ontgoocheling alhier valt het volgens mij nog wel mee. Wellicht dat de verwachtingen na de teleurstellende dertiende plaats voor Severina vorig jaar wat getemperd waren. Vanuit Zagreb in ieder geval twaalf punten voor Marija Šerifović, hoewel ze niet in de buurt komt van Željko Joksimovic, die met Lane moje in 2004 iedereen in de Balkan kippenvel bezorgde.

Petrovaradin - rock op een rots

Wat hebben Basement Jaxx, de Beastie Boys, Snoop Dogg, Lauryn Hill en Robert Plant met elkaar gemeen? Ze treden allemaal op tijdens het EXIT Festival 2007, dat van 12 tot 15 juli plaatsvindt in Novi Sad (met een nuttige pop-up).
Wat in 2000 begon als protest tegen het door Milosevic over Servië afgeroepen isolement, groeide uit tot een spektakel met groten namen en honderdduizenden bezoekers. In 2000 was het inderdaad over en uit voor Sloba. (Lastig als je niet bekend bent met de naamval vocatief en hoort dat sommige Serviërs om "Slobo" roepen. In de Nederlandse pers wordt altijd Slobo in plaats van Sloba geschreven.) Elk jaar draait het festival om een bepaald thema, maar ik kon dat van dit jaar nog niet vinden.

Van arena naar arena

Een paar weken geleden wandelde ik in het amfitheater van Pula, dat al bijna tweeduizend jaar op een lage heuvel staat. In 79 AD, in hetzelfde jaar dat Jeruzalem werd verwoest, bouwde Vespasianus deze arena voor 23.000 toeschouwers. Als je omhoog kijkt zie je de strakblauwe lucht door de vensters en is moeilijk voor te stellen dat gladiatoren met huid en haar door de leeuwen werden verslonden.
Er was meer in Pula dat aan arena's en beesten deed denken. Op het busstation zag ik een advertentie hangen die fans van de Rolling Stones een retourtje Belgrado aanbiedt voor iets meer dan 100 euro, de toegangsprijs voor het concert inbegrepen. Spotgoedkoop natuurlijk, maar je moet wel een grote Stones-fan zijn om helemaal van Pula naar Belgrado met de bus te reizen. De Rolling Stones zouden op 14 juli aanvankelijk optreden in de Belgradose hippodroom maar Servische dierenrechtenactivitisten maakten zich grote zorgen over de honderden paarden die in de nabijgelegen stallen het concert zouden moeten meemaken. Het concert is mede om die reden verplaatst naar Ušće, waar de Sava wordt opgeslokt door de Donau. Behalve ongeruste paardenliefhebbers was ook de onveiligheid en de schimmige eigendomssituatie van het hippodroom een reden voor de verplaatsing.

Contrast

Kroaten houden niet van klinkers. Dus als er ergens een straat wordt opgebroken, dan weet je dat er een week later een glanzende plak pikzwart asfalt ligt. Zo'n opbreking wordt van tevoren niet aangekondigd, zodat op de eerste dag geparkeerde auto's in de weg staan. De dagen daarna wordt met grof geweld het oude asfalt verwijderd en wordt een nieuwe onderlaag van zand en kiezels aangebracht. Omdat de straat niet is afgezet, rijden auto's gewoon over die onderlaag, wat voor gigantische stofwolken zorgt. Voor voetgangers is niets geregeld: geen tijdelijk pad van platen hout of staal. Iedereen banjert dwars door de hopen zand en asfalt naar huis en is ondertussen blij dat hij hier niet 's avonds loopt, want dan is er gerede kans in een metersdiepe put te vallen. Glasbakken zijn onbereikbaar geworden. Maar dan gloort er hoop. Op een ochtend staan de asfalteermachines en walsen in de straat en een paar uur later zie je dit...
's Avonds parkeert iedereen op het glanzende asfalt om de volgende ochtend te zien dat zijn auto is weggehaald. De witte markatielijnen, die hier eerder uitzondering dan regel zijn, waren namelijk nog niet aangebracht.
Over een tijdje is het asfalt grijs geworden en vallen er de eerste gaten in. Nadat een paar bejaarden hun benen gebroken hebben, worden de gaten gevuld met nieuw, zwart asfalt. En zo komt het dat het Zagrebse wegdek alle grijstinten kent die je maar kunt bedenken.

Belgrado veroveren

Vorige maand schreef ik over de reisgids Serbia in your hands. In Kroatië is hij niet te koop, maar via Amazon kan iedereen hem aanschaffen. Volgens de KOMSHE-website staat er ook een gids over Montenegro en over Belgrado op stapel. Misschien kunnen de Serviërs ook eens een fatsoenlijke gids over Zagreb schrijven, want daar ontbreekt het tot nu toe helaas aan. Over Kroatië zijn wel veel buitenlandse gidsen verschenen, maar Zagreb komt er vaak bekaaid van af. Van Servische bodem is er nu ook How to Conquer Belgrade, dat behalve in de boekhandel zelfs door Jat wordt aangeboden. Als er inmiddels een mooie poster aan het Jat-gebouw in Amsterdam hangt, hoor ik het graag.

Czechoslovakia (former)

Wie zijn de anderhalve man en een paardenkop die mijn weblog lezen? Het programmaatje dat bijhoudt hoeveel bezoekers ik trek (dat valt vies tegen, ook al schrijf ik me een slag in de rondte) meldt allerlei onnutte informatie, zoals het besturingssysteem, de browser en het aantal kleuren dat iemands monitor kan weergeven. Maar wie schuilgaan achter die monitoren weet ik niet. Da's spijtig, soms tenminste. Het is wel aardig om te zien dat sommige bezoekers uit een heleboel landen tegelijk komen. Het naburige en al niet meer bestaande Servië en Montenegro blijkt te worden afgekort als Czechoslovakia (former). Dat doet je denken aan het boek De terugkeer van Filip Latinovicz [Povratak Filipa Latinovicza] van Miroslav Krleza, die de naam van zijn hoofdpersoon zo spelde dat hij uit geheel Midden-Europa kon komen. Nog een decennium of zo en dan hoort de Westelijke Balkan bij de Europese Unie. Het Habsburgse Rijk waarin Krleza opgroeide en dat hij in elkaar zag storten is dan weer een beetje terug van weggeweest.

Verboden te schieten

Massale moordpartijen zoals onlangs op de Virginia Tech universiteit in de Verenigde Staten komen in Kroatië gelukkig niet voor, maar het hebben van wapens is hier niet ongewoon. Naar schatting zijn er in Kroatië bijna een miljoen wapens, waarvan ongeveer tweederde illegaal in bezit wordt gehouden. Dat is op een bevolking van 4,5 miljoen nogal veel. Zo bekeken is het niet raar dat je op de deur van veel instellingen de deze sticker ziet.
Wie alles wil weten over de relatie tussen illegale wapens en zelfmoord, huishoudelijk geweld, familiedrama's en ander onheil in Kroatië kan het rapport van SEESAC downloaden. SEESAC staat voor South Eastern and Eastern Europe Clearinghouse for the Control of Small Arms and Light Weapons. Hopelijk hebben zij ook zo'n sticker op hun deur.

De Balkan dichterbij

Toen de Servische vliegtuigmaatschappij Centavia ter ziele ging, zag het er slecht uit voor de minderbedeelde Balkanreiziger. Belgrado en Zagreb zijn niet bepaald topbestemmingen en de concurrentie op de routes van en naar die steden is niet zo groot. De regeringen vonden het wel best zo. Jat Airways en Croatian Airlines konden het rustig aan doen. Onder het mom van "nationaal belang" moesten gewone consumenten jarenlang veel te veel betalen voor hun vluchten. Met de opmars van het kapitalisme in dit deel van Europa wordt de socialistische samenzwering van politiek en bedrijfsleven tegen de burger langzaam ontrafeld, wat een groot aantal schandalen oplevert.
Het was al een tijdje mogelijk om vanuit Zagreb naar Londen en een aantal Duitse steden te vliegen met Germanwings en nu komen daar een flink aantal routes bij, zoals Keulen-Belgrado, Dortmund-Split en Dortmund-Zagreb, en Stuttgart-Belgrado.

1 mei in Labin

Vandaag is het 1 mei, de internationale dag van de arbeid. In een half-socialistisch land als Kroatië betekent dat een vrije dag en festiviteiten. Op Trg bana Jelacica kwamen duizenden mensen bijeen, luisterden naar optredens (waaronder die van Kroatiës deelnemer aan het Eurovisie Songfestival Dragonfly) en bewogen zich in de richting van park Maksimir, waar 20.000 porties soep werden uitgedeeld. Rond het middaguur sprak president Mesic de massa in Maksimir toe en bij de staatsomroep HRT staan rode rozen op tafel.
Gisteren was ik toevallig in Labin (Istrië), dat een naam heeft hoog te houden als het om socialisme gaat. In 1921 richtten militante mijnwerkers de Labinska Republika op, een socialitisch ministaatje dat een kort leven beschoren was. Sommige bronnen zeggen dat de Labinska Republika onstond uit verzet tegen het opkomende fascisme, andere houden het op een kreet om betere arbeidsvoorwaarden. Labin was in Joegoslavië een belangrijke kolenstad, wat goed te zien is als je het plaatsje binnenrijdt: veel fantasieloze gebouwen, een standbeeld van Tito, industriële kunst en een plein dat is opgedragen aan de mijnwerkers. Maar op de heuveltop ligt de oude stad, Stari grad, waar behalve de straat Ulica 1. maja alles herinnert aan een rijk Italiaans verleden.

EK 2012: nul stemmen

Het ongeloof over de toewijzing van het Europees Kampioenschap voetbal aan Polen en Oekraïne was groot onder Kroaten. Bijna alles in Polen en Oekraïne verkeert in een slechtere staat dan in Kroatië: vliegvelden, wegen, stadions. Dat was de teneur in de Kroatische kranten. En toch heeft geen enkel UEFA-land voor Kroatië gekozen. In Cardiff, waar de UEFA bijeenkwam, bleek niemand iets te zien in een EK dat gezamenlijk door Kroatië en Hongarije zou moeten worden georganiseerd. De verklaring die aanvankelijk populair was luidde dat het een kwestie van getallen is. Polen en Oekraïne tellen samen bijna 90 miljoen inwoners en de combinatie Kroatië-Hongarije komt niet verder dan 15 miljoen. Maar inmiddels heeft de afgang in Cardiff geleid tot een knallende ruzie binnen de Kroatische voetbalbond HNS. Premier Ivo Sanader gaf de aftrap door te zeggen dat iedereen zijn best had gedaan het kampioenschap binnen te halen behalve de HNS, waar Vlatko Markovic aan het roer staat. Markovic werd een half jaar geleden herkozen als HNS-voorzitter, ten koste van Ivo Pukanic. Pukanic liet natuurlijk niet na om wraak te nemen. Hij beschuldigde Markovic van incompetentie, onbeschaafd gedrag en stupiditeiten. In het laatste nummer van het weekblad Nacional zei hij dat Markovic zelfs had geprobeerd om hem om te kopen. Pukanovic kon zoveel geld krijgen als hij wilde als hij zich maar terugtrok uit de strijd om het voorzitterschap van de HNS. Inmiddels heeft Markovic Pukanic een "stuk afval" genoemd en wacht het land in spanning af hoe dit gaat aflopen.